آزمایشگاه میکروبیولوژی
آزمایشگاه میکروبیولوژیمقدمه
آب آشامیدنی آب گوارائی است که عوامل فیزیکی , شیمیائی و بیولوژیکی آن در حدی باشد که مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت و یا دراز مدت در انسان ایجاد نکند .
با توجه به اینکه در هنگام عبور آب در لولهها امکاناتی جهت آلودگی وجود دارد لذا دو نکته اساسی باید مورد توجه قرار گیرد .
الف : فشار آب درون شبکه لوله کشی باید در کلیه قسمتها بنحوی حفظ گردد که امکان انتقال , الودگی از خارج بدرون لولهها فراهم نگردد .
ب : میزان کلر باقیمانده باید در حدی باشد که آلودگیهای اتفاقی در شبکه را از بین ببرد
ویژگیهای بیولوژیکی و حدمجاز آلودگی باکتریولوژیکی آب آشامیدنی
ویژگیهای میکربی آب آشامیدنی مبنای قضاوت در مورد تعیین قابلیت شرب آبها از نقطه نظر بیولوژیکی قرار میگیرد . البته قضاوت صحیح بدون رعایت سایر جوانب از جمله شرایط و دوره تناوب نمونه برداری نگهداری نمونهها و بالاخره دقت در انجام آزمایشها میسر نخواهد بود .
اصولا آبی که بمصرف آشامیدن میرسد باید از میکرو اورگانیسمهای بیماریزای شناخته شده و همچنین باکتریهای نشانگر که نشانه آلودگی آب با مدفوع است عاری باشد . کلیفرمها مهمترین باکتریهای نشانگر هستند که در آزمایش باکتریولوژیکی آبها مورد توجه قرار میگیرند . گرچه این باکتریها غیر از مدفوع در منابع دیگر نظیر آب و خاک نیز ممکن است یافت شوند ولی فراوانی بسیارشان در مدفوع انسان و سایر حیوانات خونگرم و دارا بودن ویژگیهای دیگر است که باعث میشود این باکتریها در آزمایشهای مستمر آبهای آشامیدنی از اهمیت خاصی برخوردار باشند . باکتریهای کلیفرم را میتوان چنین تعریف نمود : " کلیه باکتریهای گرم منفی میلهای شکل بدون هاگ که میتوانند در حضور املاح صفراوی رشد کرده و در مدت 24 تا 48 ساعت در دمای 35 تا 37 درجه سانتیگراد از قند لاکتوز اسید , گاز والدئید تولید کرده و اکسید از منفی باشند ". آن دسته از کلیفرمها که میتوانند در دمای 44 درجه سانتی گراد تا مدت 48 ساعت از اسید آمینه تریپتوفان , اندول تولید نمایند بعنوان اشریشیاکلی شناخته میشوند که در صورت لزوم میتوان آزمایشهای تائیدی IMVIC را انجام داد .
باکتریهای نشانگر دیگر مانند استرپتوکوکوسهای مدفوعی و کلوستریدیومهای احیأ کننده سولفیت نیز میتوانند در تعیین منشأ آلودگی آب با مدفوع و ارزشیابی کارآیی روش کلرینه کردن مورد استفاده قرار گیرند .
– استانداردهای باکتریولوژیکی آب آشامیدنی
آب آشامیدنی باید از باکتریهای کلی فرم عاری باشد . هنگامیکه استانداردهای باکتریولوژیک توصیه میگردد باید توجه داشت که بین آب شبکههای بزرگ که توسط عده زیادی از مردم مصرف میشود و چاههای خانگی یا چشمهها و چاههائی که توسط عده کمی از مردم مورد استفاده قرار میگیرد تفاوت از نظر نحوه آبرسانی وجود دارد . بعنوان مثال : در مورد اجتماعات کوچک ممکن است لولهکشی از منبع آب از نظر اقتصادی عملی نباشد . باید در نظر داشت که آیا آب لولهکشی کلرینه شده است ؟ و نمونهبرداری قبل و یا بعد از وارد شدن آب به شبکه توزیع صورت گرفته است . نحوه نمونهبرداری جهت آزمایش باکتریولوژیک آب دارای اهمیت بسیاری است .
آزمایشگاه میکروبی:
ویژگیهای میکروبی آب آشامیدنی مبنای قضاوت در مورد تعیین قابلیت شرب آبها از نقطه نظر بیولوژیکی قرار می گیرد. البته قضاوت صحیح بدون رعایت سایر جوانب از جمله شرایط و دوره تناوب نمونه برداری، نگهداری نمونه ها و بالاخره دقت در انجام آزمایشها میسر نخواهد بود.
اصولا آبی که به مصرف آشامیدن می رسد باید از میکروارگانیسم های بیماریزای شناخته شده و همچنین باکتریهای نشانگر که نشانه آلودگی آب با مدفوع است عاری باشد. کلیفرمها بهترین باکتری های نشانگر هستند که در آزمایش باکتریولوژیکی آبها مورد توجه قرار می گیرند.
باکتریهای نشانگر دیگر مانند استرپتوکوکوس های مدفوعی و کلستریدیومهای احیا کننده سولفیت نیز می توانند در تعیین منشا آلودگی آب با مدفوع و ارزشیابی کارآیی روش کلرینه کردن مورد استفاده قرار گیرند.
شمارش کلی باکتریها: شمارش کلی باکتریها در آب دارای اهمیت زیادی نیست و بسیاری از آبهایی که کاملا سالم هستند ممکن است دارای تعداد زیادی باکتری باشند. بندرت دیده شده که آبی بدون باکتری باشد، ولی ممکن است آب چاههای بسیار عمیق تعداد نسبتا کمتری باکتری داشته باشند.
بطور کلی آب چاههای عمیق در مقایسه با آب چاههای کم عمق از کیفیت بهتری برخوردار هستند.
آزمایشهای آب
مشخص کردن اینکه آب آشامیدنی، دارای چه وضعی باشد کار ساده ای نیست، از آنجا که آبی که در اختیار ما قرار میگیرد محصولی ساختگی نمیباشد، نمیتوان اختصاصات ثابتی را برای آشامیدن در نظر گرفت.
آزمایشهای میکروبی آب، کیفیت آب را جهت آشامیدن و سایر استفاده ها مشخص میسازد. این آزمایشات، درجه آلودگی آب به فضولات انسانی و حیوانی را مشخص میسازد. امروزه روشهای پیشرفته ای وجود دارد که امکان تعیین باکتریهای بیماری زا را در آب فراهم ساخته است ولی از آنجایی که جدا کردن آنها از نمونه های آب مشروب به صورت کار روزمره عملی دشوار است جستجو و شمارش میکروبهای اندیکاتور به عوض میکروبهای بیماری زا انجام میگیرد.
روشهای آزمایش
سه روش عمده که برای تعیین باکتریهای اندیکاتور در آب وجود دارد به قرار زیر میباشد:
الف) روش تخمیر چند لوله ای
ب) روش صافی غشایی
ج) روش شمارش بشقابی
ویژگیهای میکروبهای نشانگر عبارت است از
الف) سهولت شناخت و شمارش نشانگر
ب) وفور آن در طبیعت و حضور در روده حیوانات خونگرم
ج) مقاومت در مقابل عوامل محیطی
آب آشامیدنی از طریق تعیین کیفیت فیزیکوشیمیایی ومیکروب شناختی ارزیابی وانتخاب میگردد.
ویژگیهای آب سالم
1 ـ عاری از عوامل زنده بیماریزا باشد
2 ـ عاری از مواد شیمیایی زیان آور باشد
3 ـ بدون رنگ و بو، و طعم مطبوع داشته باشد
4 ـ قابل استفاده برای مصارف خانگی باشد آبی که یک یا دو مورد از ویژگیهای فوق را نداشته باشد (بویژه مورد یک و دو) آن را آلوده و برای شرب غیرقابل مصرف میدانند.
آلودگی آب : آب خالص مطابق ساختمان شیمیایی آن به هیچ وجه در طبیعت وجود ندارد، لیکن انواع ناخالصیها به صورت حل شده، معلق یا بینابینی با خود دارد. که در بخش ناخالصیهای آب آمده است. جنبه وخیم تر، آلودگی آب ناشی از فعالیتهای انسانی است مانند شهرنشینی و صنعتی شدن. تعریف آب آلوده آبی که دارای عوامل بیماریزای عفونی یا انگلی، مواد شیمیایی سمی، ضایعات و فاضلاب خانگی و صنعتی باشد را آب آلوده گویند. آلودگی آب از فعالیتهای انسانی، نشات میگیرد.
تقسیم بندی آبهای آشامیدنی
آبهای لولهکشی شده
آبهای تصفیه شده (نمونه برداری در هنگام ورود به شبکه توزیع )
آبهای تصفیه نشده ( نمونهبرداری در هنگام ورود به شبکه توزیع )
در اولین نمونه برداری آب یا در یک نمونه اتفاقی وجود تا سه باکتری کلیفرم در 110 میلیلیتر میتواند مورد قبول قرار گیرد در صورتیکه اشریشیا کلی نباشد و مشروط بران که در نمونهبرداریهای بعدی تعداد کلیفرمها کمتر از 3 باشد . چنانچه سه باکتری کلیفرم ثابت ماند و یا افزایش یافت نشانه آن است که این نوع آب جهت آشامیدن مناسب نمیباشد .
آبهای تصفیه شده ( نمونهبرداری از داخل شبکه توزیع )
آبهای لولهکشی نشده
از منابع آبی لولهکشی نشده ( چشمه , قنات , چاه ) با اعمال روشهای بهسازی مثل دور کردن منابع آلودگی از منبع آب و پوشانیدن سطح چاه حتی در مورد چاههای کم عمق, در اولین نمونهبرداری یا در یک نمونه اتفاقی وجود تا 10 باکتری کلیفرم در 100 میلیلیتر آب مشروط بر آنکه اشریشیا کلی نباشد و در نمونهبرداریهای بعدی کمتر از 10 باکتری کلیفرم باشد قابل قبول است .
استاندارد روش نمونهگیری آب
این استاندارد دربر دارنده روشهای نمونهگیری آب برای تجزیه شیمیائی , فیزیکی میکروبیولوژیکی و رادیولوژیکی به ترتیب زیر میباشد :
روش (( الف )) ـ نمونهگیری لحظهای ( ناپیوسته )
روش (( ب )) ـ نمونهگیری مرکب
روش (( ج )) ـ نمونهگیری مدارم ( پیوسته )
در این استاندارد اصول مشخص برای یکنواخت کردن روشهای نمونهگیری تعیین شده است و این دستو کار در مقیاس عمومی قابل اجراء بوده و احتمالا در موارد خاص نیز کاربرد خواهد داشت .
واژه نمونهگیری که در این استاندارد به کار رفته به قرار زیر میباشد :
نمونهگیری عبارت است از به دست آوردن قسمتی از ماده که نمایانگر کل ماده مورد نظر باشد
این استاندارد شامل سه دستور کار برای جمعآوری نمونه است :
روش (( الف )) برای جمعآوری نمونه لحظهای از یک محل به خصوص میباشد که فقط معرف خصوصیات آب در زمان نمونهگیری است و این روش برای آزمونهای باکتریولوژی و برخی آزمونهای رادیولوژی مناسب میباشد .
روش (( ب )) برای جمع آوری نونه مرکب از یک محل به خصوص میباشد که قسمتهای نمونه در فواصل زمانی مختلف گردآوری میشود .
نمونه مرکب میتواند از جمع آوری مقادیر آب از مکانهای مختلف یک منبع و یا مجموعهای از آب گردآوری شده از محلهای مختلف در زمانهای مختلف تشکیل گردد .
در روش (( ج )) یک نمونهگیری , مداوم ( پیوسته ) از یک و یا چند ایستگاه نمونهگیری ایجاد میگردد که برای دستگاههای تجزیه مداوم آب مناسب میباشد .
نکات مهم
هدف از نمونهگیری به دست آوردن قسمت کوچکی از آب است که نمایانگر خصوصیات واقعی منبع اصلی باشد و مهمترین عوامل اساسی که برای رسیدن به این مقصود لازم است عبارتند از :
نقاط نمونهگیری , زمان نمونهگیری , تناوب نمونهگیری , و حفظ ترکیب نمونه تا زمان اجرای آزمایش .
در اغلب موارد به علت عدم یکنواختی در منبع آب , لزوم نمونهگیری از چند نقطه ایجاب میشود و در صورتیکه استفاده از محلی به عنوان نمایانگر بیشترین خصوصیات آب مقدور نباشد میتوان با شناخت و پی بردن به روابط فی مابین یا بهرهگیری از نتایج به دست آمده به کمک حداقل نقاط نمونهگیری این کار را عملی کرد .
یک نمونه نمایانگر واقعی را الزامأ از یک محل انتخاب شده نمیتوان برداشت , بلکه تغییر کافی بر روی نتایج یک نمونه غیر معرف نیز میتوان اطلاعات با ارزشی در مورد روند تغییرات به دست داده و نمونهگیر را در جهت انتخاب محلهائی که اطلاعات حاصله بیشتر با حقیقت نزدیک باشد , راهنمائی و هدایت نماید .
باید توجه داشت اغلب نمونه هایی که از یک نقطه مجرد یک سیستم گردآوری میشود تا حدودی نمیتوان به عنوان نمودار واقعی تلقی کرد , بنابراین موضوع قابل اهمیت این است که حدود معرف بودن نمونه را تشخیص داده و از نتایج به دست آمده آن برای ثبت مداوم کیفیت آب منبع استفاده نمود.
در غیر این صورت در هنگام تشکیل پرونده لازم است یک ضریب تصحیح فرضی یا ضریب دقت مناسب برای نمونهگیری تعیین و در نظر گرفته شود .
در هر روش نمونهگیری قواعد عمومی زیر باید به کار رود .
نمونهها باید نشاندهنده وضعیت موجود در نقطهای باشد که از آن محل عمل برداشت انجام گرفته است.
نمونهها باید دارای حجم مناسب به نحوی باشد که امکان تجدید پذیری آزمون به تعداد مورد نظر در روش آزمون مربوطه فراهم گردد .
نمونهها باید طبق روش جمعآوری , بستهبندی و حملونقل گردد که مراقبتهای لازم برای تأمین عدم تغییر در ترکیبات و خصوصیات ویژه نمونه تا مرحله تجزیه در آزمایشگاه در مورد آن اعمال شده باشد .
روشهای نمونهگیری
روش (( الف )) ـ نمونهگیری لحظهای
دامنه کاربرد :
الف ـ کاربرد این روش در مورد نمونهگیری از آب منابعی مانند (( چاهها , رودخانهها چشمهها و نهرهای کوچک , دریاچهها , اقیانوسها , مخازن , خطوط شبکه آبرسانی و مجاری آب , ظروف و مخازن تهیه و تولید , مولدهای بخار , برجها و صافیهای تحت فشار زیاد و یا زیر فشار جو )) برای آزمونهای شیمیائی , فیزیکی , باکتریولوژیکی و یا دادیولوژیکی میباشد .
ب ـ یک نمونه لحظهای تنها نمایانگر شرایط و وضعیت موجود در محل وزمان نمونهبرداری است .
تناوب و مدت نمونهگیری :
الف ـ به منظور برآورد صحیح و منطقی از ترکیب آب خام جاری در یک شبکه لولهکشی3 شده از یک منبع بزرگ آب ( مانند دریاچه ) در نقطهای که به قدر کافی از ساحل دریاچه دور میباشد . برای پیشگیری از تغییرات درون لولهای و یا تغییراتی که به دلیل نفوذ فاضلاب به داخل شبکههای فرعی آب ممکن است ایجاد شود و بالاخره به منظور کسب طلاع از تغییرات فصلی در کیفیت آب , نمونهگیری انفرادی بازمان تناوب طولانی مانند هر دو هفته و یا ماهیانه کافی میباشد .
در صورتیکه نمونهها از نزدیک خط ساحلی چنین منبع آبی و یا رودخانه برداشته شود , باید دارای زمان تناوب کوتاهتر مثلا هر روزه باشد تا بتوان اطلاع دقیقتری از تغییرات حاصل در ترکیب آب را که در وصرف آن بسیار مهم است به دست آورد .
تنظیم درجه حرارت :
الف ـ هنگامیکه نمونههای در درجه حرارت بالاتر از دمای محیط برداشته میشود با استفاده از مارپیچ سرد کننده درجه حرارت آن را به درجه حرارت محیط برسانید .
ب ـ در بعضی از روشهای آزمون نیاز به تنظیم درجه حرارت دیگری غیر از درجه حرارت محیطی است , چنین تنظیمی را باید در صورت مشخص بودن آن انجام داد .
ذرات معلق :
الف ـ نمونهها معمولابدون جدا کردن ذرات معلق برداشته میشود و در صورتیکه آب موجود در منبع اصلی دارای موادی به صورت کلوئید و یا مواد معلق به هم پیوسته باشد نمونه را باید طوری برداشت که به طور نسبی نمایانگر این مواد نیز باشد .
حجم نمونه :
الف ـ حجمی حداقل برابر دو لیتر نمونه بردارید ولی برداشتن چهار لیتر نمونه از ارجعیت دارد .
ب ـ جدول شماره یک بیانکننده مقادیر تخمینی حجم نمونه مناسب برای اندازهگیری معمولی و اختصاصی ماده مورد نظر جهت انجام بار آزمون میباشد .
حجم نمونه مورد نیاز برای تجزیه باکتریولوژیکی آب بستگی زیادی با تراکم باکتریها در آب دارد و در مورد نمونه هائی که تراکم باکتری در آن زیاد است , رقیق کردن متوالی نمونه الزامی میباشد .
محل نمونهگیری
الف ـ منابع روباز :
1 ـ با نهایت دقت محلی را برای نمونهگیری انتخاب کنید که نمونه به دست آمده برای آزمون معرف واقعی توده آب باشد .
این نمونه نباید از کفهای سطحی آب برداشته شود .
2 ـ به دلیل وجود تغییرات وسیع در وضعیت نهرها , دریاچهها , مخازن و سایر تودههای آب , تشریح محل دقیق برای نمونهگیری امکان ندارد و هنگامیکه آب , یک نهر طوری مخلوط شود که به صورت تقریبأ یکنواخت درآید نمونهای که از هر نقطه از مقطع عرضی آب برداشته شود مناسب بوده ولی در مورد نهرها و رودخانههای بزرگ که احتمال مخلوط شدن آب وجود ندارد به تعداد نمونه بیشتری اجتیاج است و معمولا این نمونهها در عرض و عمق مختلف یک سطح مقطع رودخانه در هر محلی برداشته میشود .
3 ـ با در نظر گرفتن اطلاعات مورد نیاز و تطبیق شرایط محلی , نقطهای را برای نمونهگیری انتخاب کنید که در پائینتر از انشعاب رودخانه و یا محل دخول آلودگی با فاصلهای قرار داشته باشد که اختلاط کامل صورت گیرد و چنانچه این عمل مقدور نباشد , بهتر است نمونهگیری از بالای انشعاب رود و یا سرچشمه آلودگی و همچنین از محل انشعاب رود و یا سرچشمه آلودگی صورت پذیرد .
به طور کلی فاصلهای در حدود 1/5 تا 4/5 کیلومتر پائینتر از محل انشعاب و یا آلودگی کافی است .
4 ـ نمونهها را باید در فاصله حداقل دو کیلومتر دورتر از زیر سد و یا آبشار جمع آوری کرد تا هوای وارد شده در آب زمان کافی برای خروج را داشته باشد . در هنگام نمونهگیری از مخازن , دریاچه و یا سایر منابع مشابه , لازم است از نمونهگیری از ناحیههائی که معرف منبع اصلی نمیباشد مانند مناطق ورودی جریانهای کوچک آب , مناطق راکد آب و یا مناطق ساحلی که دارای تغییرات شدید است خود داری کرد مگر در صورتی که تعیین اثر وضعیت و شرایط محلی چنین نقاط , جزئی از برنامه نمونهگیری باشد .
5 ـ مطلوبتر است از هر منیع آب تعدادی نمونه برداشته شود تا تغییرات احتمالی در ترکیبات آب قبل از نقطه نهائی نمونهگیری تعیین گردد .
ب ـ جریانهای سرپوشیده
1 ـ انتخاب نقاط نمونهگیری در شبکههای لولهکشی , مجاری , مخازن , صافیهای تحت فشار و دستگاههای سبککننده شیمیائی آب , دستگاههای تهیه آب عاری از مواد معدنی , کندانسورهای سطحی , تبخیرکنندهها و یا لولههای کندانسور بستگی به رعایت چگونگی لولهکشی , موقعیت قرار گرفتن هر یک از واحدها و شکل آن , خصوصیت و تغییراتی که مابین ورود و خروج آب رخ میدهد و سرعت عبور جریان آب از واحد داشته و باید دقت کرد نمونه معرف هنگامی به دست میآید که عمل مخلوط کردن در محل به خوبی انجام پذیرفته باشد .
2 ـ در یک شبکه لولهکشی با باز کردن شیر و یا یکی از اتصالات که به فوریت آب را در دسترس قرار داده و جریان شدید ایجاد میشود را میتوان به عنوان یک محل نمونهبرداری مناسب تلقی کرد .
در صورتی که شدت جریان آب کافی نباشد باید لوله نمونهگیری را مسافتی در داخل لوله آب فرو برد تا شدت جریان افزوده شود ( در حدود 25 درصد قطر لوله حداکثر تا 100 میلیمتر )
ظروف حامل نمونه :
الف ـ برای مشخصات ظروف حامل نمونه و چگونگی نگاهداری آن برای تجزیه شیمیائی , فیزیکی و رادیولوژیکی به استاندارد روش روزمره نمونهگیری آب مراجعه کنید .
ب ـ برای نمونههای مورد مصرف در آزمونهای باکتریولوژیکی چهار بطری دهانگشاد با در سمبادهای به ظرفیت حداقل 300 میلیلیتر آماده کنید .
این بطریها ممکن است از شیشه بور و سیلیکات و یا سایر مواد مقاوم در برابر حلالیت آب باشد و از درپوش فلزی و یا پلاستیکی پیچی نیز میتوان استفاده کرد .
بطریها , درپوشها و آستر درپوشها باید قادر به تحمل درجه حرارت استریلیزاسیون بوده و هیچگونه ترکیب فراری در هنگام عمل استیلیزاسیون از خود تولید نکرده و یا مواد سمی و یا ترکیبات متوقف کننده رشد باکتری نیز وارد نمونه آب نکند .
1 ـ بطری نمونهگیری را ابتدا با مواد تمیز کننده شسته و سپس با محلول داغ سولفوکرومیک تمیز نمائید و آثار محلول تمیز کننده در ظرف را توسط آب مقطر دوبار تقطیر شده آبکشی و سپس برای برطرف کردن اثر فلزات سنگین احتمالی موجود در باقیمانده کرومات با محلول رقیق اسید نیتریک شستشور دهید .
در خاتمه بطریها را با آب مقطر دوبار تقطیر شده آبکشی کرده و بگذارید خشک شود .
2 ـ در صورتیکه آب آب در نمونه برداشته شده حاوی باقیمانده کلر باشد , مقداری تیوسولفات سدیم تا ایجاد غلظت تقریبی 100 میلیگرم در لیتر به هر نمونه اضافه کنید . ولی در حالتی که تیو سولفات با مواد مصرفی بعدی احتمالا ایجاد اختلال و مزاحمت کند میتوان این مرحله را حذف کرد .
3 ـ در بطری را بسته و سر و کردن بطری را با ورق فلزی ( آلومینیومی ) برای جلوگیری از آلوده شدن بپوشانید و در هوای داغ خشک با دمای حداقل 170 درجه سانتیگراد و یا اتووکلاو با دمای حداقل 121 درجه سانتیگراد به مدت 15 دقیقه استرلیزه کنید .
در طی این مدت باید در پوش بطری را برای جلوگیری از ترکیدن احتمالی آن کمی شل کرد و سپس یک نوار از ورق آلومینیم بین در شسشهای و جداره دهانه بطری قرار دهید .
جمعآوری نمونه
ـ نمونه برای آزمون میکروبیولوژی
1 ـ هنگامیکه برداشت نمونه از طریق شیر و یا لوله نمونهگیری انجام میشود لازم است آب حداقل به مدت پنج دقیقه و یا بیشتر برای شستشوی کامل سیستمی که به مدت دو ساعت و یا بیشتر راکد بوده است به میزان شش تا ده برابر حجم آن جریان یابد .
2 ـ خروجی نمونه را بسته و بدون لمس کردن قسمت درونی آن را خالی کنید . سپس با شعله مناسب و یا هر وسیله دیگری که دوده وارد لوله نکند محل خروجی نمونه را شعله بگیرید و در صورتی میتوان روش استفاده از شعله را حذف نمود که خروجی نمونه با استفاده از پنبه و پارچه اشباع شده با الکل اتیلیک تقلیب شده (70 درصد ) پاک شود .
3 ـ در صورتی که آب مورد نمونهگیری کلرینه شده و دارای باقیمانده کلر باشد و یا عامل اکسید کننده دیگری به صورت آزاد و یا ترکیبی باشد که به عنوان گندزدائی آب به کار رفته است , یک بطری نمونهبرداری محتوی مقداری تیوسولفات سدیم انتخاب کنید , در غیر این صورت استفاده از تیوسولفات سدیم حذف میگردد .
در حالتی که افزودن تیوسولفات در آزمونهای بعدی مانند بررسی باکتریهای احیأ کننده سولفات و غیره ایجاد مزاحمت میکند باید از به کار بردن تیوسولفات در بطری نمونهگیری هر چند که عوامل گندزدا در آب نیر موجود باشد خودداری کرد و باید آزمون را به سرعت انجام داد .
4 ـ در بطری را بردارید , ترتیب برداشتن آن بدین صورت است که برای جلوگیری از آلوده شدن آن در اثر تماس مستقیم با دست , آن را با پوششی مانند کاغذ آلومینیم بردارید و برای اجتناب از لمس کردن دهانه بطری پائین بطری را گرفته و بدون آبکشی با آب مورد نمونهگیری آن را به سرعت در زیر جریان آب قرار داده و سهچهارم بطری را پر کنید تا عمل مخلوط کردن نمونه قبل از آزمون به سهولت قابل انجام باشد .
بدون تأمل در بطری را گذارده و ورق فلزی گردگیر را دور گردن بطری بپیچید و دقت کنید از تماس با در گردن بطری در حین عمل خودداری و حتیالامکان هیچگونه غباری در اثر وزش دخل بطری نشود .
5 ـ هنگامیکه آب مورد نمونهگیری بالاتر و یا پایین تر از فشار جو باشد باید از وسایل مخصوص برای برداشتن نمونه استفاده شود که در صورت اجازه دادن شرایط فیزیکی , سادهترین وسایل , استفاده از فشار سنج میباشد .
وسیله برداشت نمونه از یک خط لوله و یا سیستمی که تحت خلاء قرار دارد عبارت است از یک پمپ پیستونی کوچک که نمونه را به یک ظرف نمونهگیری که در فشار جو است منتقل میکند و این پمپ باید از مواردی بوده و ساختمان آن طوری باشد که باعث آلودگی نمونه نشود و ظرف (( گیرنده نمونه )) بین پمپ و نقطه نمونهگیری جای گیرد . با چنین ترتیبی نمونه موجود در ظرف گیرنده نمونه پس از بستن شیر آن و رسانیدن به فشار جو , به داخل ظرف نمونهگیری خالی خواهد شد .
نگاهداری نمونهها نمونههای آزمون باکتریولوژی در صورتیکه ظرف یکساعت پس از جمعآوری مورد آزمایش قرار نگیرد , احتیاج به سردکردن دارد .
1 ـ نمونههائی که در یک ساعت اول پس از جمعآوری مورد آزمون قرار میگیرد را میتوان بدون یخ زدن در محل سرد نگاه داشت .
2 ـ نمونههائی که بیشتر از یک ساعت از نمونهگیری امکان آزمایش آن فراهم میشود باید در یخچال و یا یخدان در درجه حرارتی که بیشتر از چهار درجه سانتیگراد نباشد نگاهداری نمود .
در هیچ حالتی فاصله زمانی بین جمعآوری و آزمون نباید بیشتر از 12 ساعت در موارد عادی و یا شش ساعت در مورد نمونههای مشکوک به داشتن مقادیر زیاد از ارگانیزم باشد .
برای دستور کارهای بررسی نمونه در محل ( آزمایشات صحرائی ) باید مدت زمان طولانیتری در نظر گرفته شود .
3 ـ در صورت حملونقل نمونهها را باید در ظرفی با جدار عایق که محتوی یخ است منتقل کرد تا دمای آن بین صفر تا چهار درجه سانتیگراد باقیمانده و امکان استفاده برای آزمون , ظرف 12 ساعت پس از جمعآوری فراهم گردد .
4 ـ اگر شرایط حفظ و نگهداری نمونه با بندهای 2 و 3 این قسمت تطبیق نکند شرایط واقعی را در گزارش آزمون بیان کنید .
برچسبگذاری و انتقال نمونه
الف ـ اطلاعات مشروحه زیر را بر روی قسمتی از شیشه که قبلا جهت نوشتن سمباده زده و مات شده است و یا بر روی یک برچسب چسبدار و یا برچسب پارچهای و یا کاغذی متصل به ظروف بنویسید :
* ـ شماره نمونه
* ـ تاریخ و زمان نمونهگیری
* ـ منبع نمونه
* ـ نقطه نمونهگیری ( با جزئیات کامل , بهطوریکه فرد دیگری به کمک آن از همان نقطه که نمونه برداشته شده است بتواند نمونه دومی را بردارد .)
* ـ درجه حرارت و سرعت جریان سیال در وسیله نمونهگیری
* ـ درجه حرارت نمونه
* ـ نوع و مقدار مواد محافظ افزوده شده
* ـ نتایج آزمونهای انجام شده در محل نمونهگیری ( آزمونهای صحرائی )
* ـ امضای نمونهگیر
ب ـ در ظروف نمونه را در محل خود محکم کرده و برای جلوگیری از تراوش نمونه در حین حملونقل آن را با سیم , نوار و یا ریسمان ببندید .
ظروف نمونه باید به اندازهای باشد که پس از پر کردن آن با حجم مورد نظر از نمونه حجمی معادل یک درصد از ظرفیت آن جهت انبساط مایع خالی باشد
ج ـ حملونقل ظروف نمونه باید در جعبه ( ترجیحأ چوبی ) انجام شود که این جعبه دارای محفظههای جداگانه برای هر یک از ظروف نمونه بوده و بقیه فضای آن در اطراف ظرف نمونه با کاغذ مچاله شده , نمد و یا مواد مشابه دیگری پر شده و یا ظرف نمونه در محل خود به وسیله گیرههای فنری , خاک اره و یا فوم پلاستیکی و یا موادی مشابه آن مستقر شود .
نمونههایی که به سرعت منجمد شده است باید برای باقی ماندن به حالت یخ زده همراه با انیدریک کربنیک جامد ( یخ خشک ) حملو نقل شود .
هـ ـ نشانی فرستنده و گیرنده را بهطور واضح در دو ظرف جعبه نوشته و یا توسط کارت و یا برچسب به آن متصل کنید و در صورت لزوم برچسبهای تشریحی و اخطاری مانند :
(( شکستنی ,)) (( مایع ,)) (( شیشه ,)) (( بادقت حمل شود ,)) (( این قسمت رو به بالا ,)) و در هوای سرد عبارت (( از یخ زدن جلوگیری شود ,)) را نیز به استثنأ نمونههایی که عمدا به صورت منجمد در میآید بر روی آن بچسبانید .
نمونه گیری مرکب
دامنه کاربرد
الف ـ روش نمونهگیری مرکب از آب در مورد تجزیههای دنبالهای فیزیکی و شیمیائی به کار رفته اما برای جمعآوری نمونه جهت آزمونهای دادیولوژیکی به خصوص رادیو نوکلئوئیدهای عمر کوتاه مناسب نمیباشد . ولی میتوان برای روشهای آزمون انفرادی به منظور تعیین تاثیر زمان تناوب قبل از تجزیه به آن مراجعه کرد .
ب ـ نمونههای مرکب برای آزمونهای باکتریولوژیکی و یا ترکیباتی که در زیرنویس ( ج ) از جدول شماره یک بیان شده است مناسب نمیباشد .
نمونهگیری پیوسته
دامنه کاربرد
با یکدیگر مخلوط کنید .
دفعات نمونه برداری بمنظور آزمایش باکتریولوژکی
دفعات نمونه برداری و آزمایش نمونه های آب باید کنترل صحیح کیفیت آب را امکان پذیر سازد.
« جدول نمونه برداری منابع آب کلرینه شده»
تعداد افراد مصرف کننده
حداقل تعداد نمونه های آزمایش شده در هر ماه
تا صد هزار نفر
یک نمونه بازای هر پنج هزار نفر
مازاد بر هر صد هزار نفر
یک نمونه بازای هر ده هزار نفر
تجهیزات آزمایشگاه میکروبیولوژی
* دستگاه انکوباکتور
* دستگاه اتوکلاو
* دستگاه بن ماری
* دستگاه سانتریوفوژ
* دستگاه کلنی کانت
* دستگاه فور
* یخچال آزمایشگاهی
* انواع میکروسکوپها
* دستگاه رنگ آمیزی باکتریها
* انواع محیط های کشت
* انواع ظروف شیشه ای آزمایشگاهی
انواع ظروف یکبار مصرف آزمایشگاهی
اتوکلاو:
وسیله است که توسط آن کلیه وسائل آزمایشگاهی و محیطهای کشت قبل از استفاده و محیطهای کشت میکروبی و غیره توسط حرارت مرطوب ، استریل می شوند . این دستگاه قادر است بخار آب اشباع شده را با حرارت 121 درجه سانتیگراد ایجاد نماید که این درجه حرارت در شرایط بخار ایجاد شده می تواند موجب تخریب ساختمان میکروبها و هاگ آنها شده و تقریبا باعث نابودی تمام میکروارگانیسمهای شناخته شده می شود.
اتوکلاوهای آزمایشگاه میکروبیولوژی اغلب روی فشار 15 پوند تنظیم شده اند که در این فشار بخار آب دمای آن به 121درجه سانتیگراد می رسد.این دستگاه طوری تنظیم شده است که بعد از رسیدن به این فشار بخار و درجه حرارت بلافاصله وارد مرحله سترون کردن می شود و مدت 15 دقیقه به همان حالت باقی می ماند. قبل از شروع مرحله سترون کردن ابتدا مدتی شیر خروج هوا را باز می کنیم تا هوای داخل دستگاه تخلیه شده و بخار آب تمام سطوح و منافذ را بپوشاند و عمل استریلیزلاسیون کامل انجام گیرد.
بعد از اتمام کار، دستگاه را خاموش کرده و توسط شیر خروجی بخار آب را خارج کرده و بعد درب دستگاه را باز می کنیم . ضمنا دستگاه دارای یک شیر اطمینان می باشد که بصورت خودکار بخار اضافی موجود در دستگاه را در حین انجام کار به بیرون هدایت می کند تا شرایط ثابت بماند.
اتو یا انکوباتور(گرمخانه):
دستگاهی است که توسط آن گرمای لازم جهت رشد باکتریها بعد از مرحله کشت ، فراهم می شود.
محیطهای کشت (مایع و جامد) را بعد از کشت دادن در درون این دستگاه قرار داده و درجه حرارت مورد نیاز باکتری را توسط دستگاه تنظیم می کنیم و بعد تا مدت معین محیطهای کشت در آن باقی می مانند. دمای درون اطاقک انکوباتور توسط یک دماسنج کنترل می شود.
فور الکتریکی : دستگاهی است که توسط آن یکسری از وسائل آزمایشگاه را با حرارت خشک استریل می کنند. این وسایل باید حتما فلزی یا شیشه ای باشند که مقاوم به حرارت خشک باشند. دمای لازم برای استریل کردن توسط فور 180 درجه و زمان آن حدود 3 ساعت می باشد. بعد از اتمام کار استریل کردن و قبل از باز کردن درب دستگاه باید توجه داشت که باید دستگاه سرد شده باشد تا از شکستن وسایل شیشه ای جلوگیری شود.
درجه حرارت داخل فور توسط یک دماسنج به تنظیم کننده حرارت(ترموستات) متصل می باشد و این دماسنج دما را به ما نشان می دهد.
بن ماری یا حمام آبی :
وسیله ای است که در آن بوسیله آب محتوی آن می توان حرارت معینی را ثابت نگهداشت که درجه حرارت تا 100 درجه قابل تنظیم می باشد که در این حالت به آن بن ماری جوش می گویند. از این دستگاه می توان بعنوان گرمخانه گذاری محیطهای کشت و همچنین ذوب نمودن محیطهای کشت هم استفاده نمود. بن ماری بهتر است حاوی دماسنج نیز باشد.
شعله گاز یا چراغ بونزن : شعله آزمایشگاهی وسیله ای برای حرارت دادن و سترون کردن لوازمی مانند سوزن کشت و دهانه ظروف و لوله های آزمایش و غیره و در واقع فضایی معادل 15 سانتیمتر اطراف خود را استریل و عاری از میکروب می نماید.
پتری دیش یا پلیت : ظروف شیشه ای یا پلاستیکی (یکبارمصرف) هستند که حاوی درب می باشند و جهت نگهداری محیطهای کشت و کشتهای میکروبی از آن استفاده می شود.
لوله آزمایش : وسیله ای شیشه ای و استوانه ای شکل در سایزهای مختلف جهت نگهداری و کشت دادن میکروب در محیطهای مایع و انجام عملیات رقیق سازی و امور دیگر کاربرد دارد .
لام : یک صفحه شیشه ای نازک با سایزهای استاندارد که عملیات گسترش میکروبی و رنگ آمیزی روی آن انجام می گیرد.
لامل : صفحه شیشه ای بسیار نازک با ابعاد مختلف استاندارد که روی لام قرار می گیرد و برای مطالعه لام زیر میکروسکوپ از لامل استفاده می شود.
هود: وسیله ای اتاقک مانند با حفاظ شیشه ای متحرک و دارای هواکش و سیستم روشنایی که بعضی ازآنها حاوی لامپ UV جهت استریل کردن هوای داخل آن در هنگام کار با عوامل میکروبی و محیطهای کشت داده شده ، می باشند.
جار بیهوازی : وسیله ای استوانه ای شکل و یزرگ ، حاوی درب مخصوص که جهت کشت میکروبهای بیهوازی در شرایط خلاء از آن استفاده می شود.
سوزن کشت یا آنس : وسیله ای با نوک تیز یا حلقوی برای برداشتن نمونه میکروبی و کشت آن برروی محیط کشت .
ظروف رنگ آمیزی : ظروف شیشه ای تیره رنگ با نوک قطره چکان دار جهت نگهداری رنگهای مورد استفاده در رنگ آمیزی های مختلف می باشد.
ترازوی آزمایشگاهی : وسیله ای برای توزین با دقتهای 1/. و01/. و 001/. و 0001/. در آزمایشگاه می باشد. ترازوهای با دقت بالا بعلت ظرافت و حساسیت باید از جریان هوا دور نگه داشته شده و در یک جای مسطح و محکم قرار داده شوند و جای آن حتما باید تراز باشد.
ظروف رنگ آمیزی : ظروف شیشه ای تیره رنگ با نوک قطره چکان دار جهت نگهداری رنگهای مورد استفاده در رنگ آمیزی های مختلف می باشد.
شیکر : جهت مخلوط کردن و هم زدن نمونه ها در لوله آزمایش و در نوع دیگر، شیکر با صفحه مسطح می باشد که برای هم زدن و مخلوط کردن محتویات ظروف با سطح مقطع پهن است .
سایر تجهیزات آزمایشگاه میکروبیولوزی :
بشر ، ارلن ، استوانه مدرج ، سوآپ ، قاشقک (اسپاچول) ، ترمومتر ، پیست ، ظرف اتوکلاو ، آنس ، جالوله ای ، جا پلیتی ، لوله دورهام ، جعبه کمکهای اولیه ، ظروف رنگ آمیزی ، میکروسکوپ
«ویژگی های میکروبیولوژی آب آشامیدنی»
ردیف
نوع آب
نوع باکتری
حد مجاز در 100 میلی لیتر
1
کلیه آب های آشامیدنی
اشرشیاکلی یا کلیفرم های گرما پای
منفی
2
آب تصفیه شده برای استفاده در سیستم توزیع
اشرشیاکلی یا کلیفرم های گرما پای
منفی
3
آب تصفیه شده موجود در سیستم توزیع
اشرشیاکلی یا کلیفرم های گرما پای
منفی
در تاریخ : 2014-04-18 20:04:54