آزمایشگاه میکروبیولوژی

آزمایشگاه میکروبیولوژی

آزمایشگاه میکروبیولوژیمقدمه

آب آشامیدنی آب گوارائی است که عوامل فیزیکی , شیمیائی و بیولوژیکی آن در حدی باشد که مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت و یا دراز مدت در انسان ایجاد نکند .

با توجه به اینکه در هنگام عبور آب در لوله‏ها امکاناتی جهت آلودگی وجود دارد لذا دو نکته اساسی باید مورد توجه قرار گیرد .

 الف : فشار آب درون شبکه لوله کشی باید در کلیه قسمتها بنحوی حفظ گردد که امکان انتقال , الودگی از خارج بدرون لوله‏ها فراهم نگردد .

 ب : میزان کلر باقیمانده باید در حدی باشد که آلودگیهای اتفاقی در شبکه را از بین ببرد

ویژگیهای بیولوژیکی و حدمجاز آلودگی باکتریولوژیکی آب آشامیدنی

 

ویژگیهای میکربی آب آشامیدنی مبنای قضاوت در مورد تعیین قابلیت شرب آبها از نقطه نظر بیولوژیکی قرار می‏گیرد . البته قضاوت صحیح بدون رعایت سایر جوانب از جمله شرایط و دوره تناوب نمونه برداری  نگهداری نمونه‏ها و بالاخره دقت در انجام آزمایشها میسر نخواهد بود .

اصولا آبی که بمصرف آشامیدن میرسد باید از میکرو اورگانیسم‏های بیماریزای شناخته شده و همچنین باکتریهای نشانگر  که نشانه آلودگی آب با مدفوع است عاری باشد . کلیفرمها مهمترین باکتریهای نشانگر هستند که در آزمایش باکتریولوژیکی آبها مورد توجه قرار میگیرند . گرچه این باکتریها غیر از مدفوع در منابع دیگر نظیر آب و خاک نیز ممکن است یافت شوند ولی فراوانی بسیارشان در مدفوع انسان و سایر حیوانات خونگرم و دارا بودن ویژگیهای دیگر است که باعث می‏شود این باکتریها در آزمایشهای مستمر آبهای آشامیدنی از اهمیت خاصی برخوردار باشند . باکتریهای کلیفرم را می‏توان چنین تعریف نمود : " کلیه باکتریهای گرم منفی میله‏ای شکل بدون هاگ که می‏توانند در حضور املاح صفراوی رشد کرده و در مدت 24 تا 48 ساعت در دمای 35 تا 37 درجه سانتیگراد از قند لاکتوز اسید , گاز والدئید تولید کرده و اکسید از منفی باشند ". آن دسته از کلیفرم‏ها که می‏توانند در دمای 44 درجه سانتی گراد تا مدت 48 ساعت از اسید آمینه تریپتوفان , اندول تولید نمایند بعنوان اشریشیاکلی  شناخته می‏شوند که در صورت لزوم می‏توان آزمایشهای تائیدی IMVIC را انجام داد .

باکتریهای نشانگر دیگر مانند استرپتوکوکوس‏های مدفوعی  و کلوستریدیوم‏های  احیأ کننده سولفیت نیز میتوانند در تعیین منشأ آلودگی آب با مدفوع و ارزشیابی کارآیی روش کلرینه کردن مورد استفاده قرار گیرند .

 

– استانداردهای باکتریولوژیکی آب آشامیدنی

آب آشامیدنی باید از باکتری‏های کلی فرم عاری باشد . هنگامیکه استانداردهای باکتریولوژیک توصیه می‏گردد باید توجه داشت که بین آب شبکه‏های بزرگ که توسط عده زیادی از مردم مصرف می‏شود و چاه‏های خانگی یا چشمه‏ها و چاه‏هائی که توسط عده‏ کمی از مردم مورد استفاده قرار می‏گیرد تفاوت از نظر نحوه آبرسانی وجود دارد . بعنوان مثال : در مورد اجتماعات کوچک ممکن است لوله‏کشی از منبع آب از نظر اقتصادی عملی نباشد . باید در نظر داشت که آیا آب لوله‏کشی کلرینه شده است ؟ و نمونه‏برداری قبل و یا بعد از وارد شدن آب به شبکه توزیع  صورت گرفته است . نحوه نمونه‏برداری جهت آزمایش باکتریولوژیک آب دارای اهمیت بسیاری است .

آزمایشگاه میکروبی:

   ویژگیهای میکروبی آب آشامیدنی مبنای قضاوت در مورد تعیین قابلیت شرب آبها از نقطه نظر بیولوژیکی قرار می گیرد. البته قضاوت صحیح بدون رعایت سایر جوانب از جمله شرایط و دوره تناوب نمونه برداری، نگهداری نمونه ها و بالاخره دقت در انجام آزمایشها میسر نخواهد بود.

 اصولا آبی که به مصرف آشامیدن می رسد باید از میکروارگانیسم های بیماریزای شناخته شده و همچنین باکتریهای نشانگر که نشانه آلودگی آب با مدفوع است عاری باشد. کلیفرمها بهترین باکتری های نشانگر هستند که در آزمایش باکتریولوژیکی آبها مورد توجه قرار می گیرند.

باکتریهای نشانگر دیگر مانند استرپتوکوکوس های مدفوعی و کلستریدیومهای احیا کننده سولفیت نیز می توانند در تعیین منشا آلودگی آب با مدفوع و ارزشیابی کارآیی روش کلرینه کردن مورد استفاده قرار گیرند.

  شمارش کلی باکتریها: شمارش کلی باکتریها در آب دارای اهمیت زیادی نیست و بسیاری از آبهایی که کاملا سالم هستند ممکن است دارای تعداد زیادی باکتری باشند. بندرت دیده شده که آبی بدون باکتری باشد، ولی ممکن است آب چاههای بسیار عمیق تعداد نسبتا کمتری باکتری داشته باشند.

   بطور کلی آب چاههای عمیق در مقایسه با آب چاههای کم عمق از کیفیت بهتری برخوردار هستند.

آزمایش‌های آب

مشخص کردن اینکه آب آشامیدنی، دارای چه وضعی باشد کار ساده ای نیست، از آنجا که آبی که در اختیار ما قرار می‌گیرد محصولی ساختگی نمی‌باشد، نمی‌توان اختصاصات ثابتی را برای آشامیدن در نظر گرفت.

آزمایش‌های میکروبی آب، کیفیت آب را جهت آشامیدن و سایر استفاده ها مشخص می‌سازد. این آزمایشات، درجه آلودگی آب به فضولات انسانی و حیوانی را مشخص می‌سازد. امروزه روش‌های پیشرفته ای وجود دارد که امکان تعیین باکتری‌های بیماری زا را در آب فراهم ساخته است ولی از آنجایی که جدا کردن آن‌ها از نمونه های آب مشروب به صورت کار روزمره عملی دشوار است جستجو و شمارش میکروب‌های اندیکاتور به عوض میکروب‌های بیماری زا انجام می‌گیرد.

 

روش‌های آزمایش

سه روش عمده که برای تعیین باکتری‌های اندیکاتور در آب وجود دارد به قرار زیر می‌باشد:

الف) روش تخمیر چند لوله ای

ب) روش صافی غشایی

ج) روش شمارش بشقابی

 

ویژگی‌های میکروب‌های نشانگر عبارت است از

الف) سهولت شناخت و شمارش نشانگر

ب) وفور آن در طبیعت و حضور در روده حیوانات خونگرم

ج) مقاومت در مقابل عوامل محیطی

آب آشامیدنی از طریق تعیین کیفیت فیزیکوشیمیایی ومیکروب شناختی ارزیابی وانتخاب می‌گردد.

ویژگی‌های آب سالم

1 ـ عاری از عوامل زنده بیماری‌زا باشد

2 ـ عاری از مواد شیمیایی زیان آور باشد

3 ـ بدون رنگ و بو، و طعم مطبوع داشته باشد

4 ـ قابل استفاده برای مصارف خانگی باشد آبی که یک یا دو مورد از ویژگی‌های فوق را نداشته باشد (بویژه مورد یک و دو) آن را آلوده و برای شرب غیرقابل مصرف می‌دانند.

آلودگی آب : آب خالص مطابق ساختمان شیمیایی آن به هیچ وجه در طبیعت وجود ندارد، لیکن انواع ناخالصی‌ها به صورت حل شده، معلق یا بینابینی با خود دارد. که در بخش ناخالصی‌های آب آمده است. جنبه وخیم تر، آلودگی آب ناشی از فعالیت‌های انسانی است مانند شهرنشینی و صنعتی شدن. تعریف آب آلوده آبی که دارای عوامل بیماری‌زای عفونی یا انگلی، مواد شیمیایی سمی، ضایعات و فاضلاب خانگی و صنعتی باشد را آب آلوده گویند. آلودگی آب از فعالیت‌های انسانی، نشات می‌گیرد.
تقسیم بندی آبهای آشامیدنی

آبهای لوله‏کشی شده

آبهای تصفیه شده (نمونه برداری در هنگام ورود به شبکه توزیع )

آبهای تصفیه نشده  ( نمونه‏برداری در هنگام ورود به شبکه توزیع )

در اولین نمونه برداری آب یا در یک نمونه اتفاقی وجود تا سه باکتری کلیفرم در 110 میلی‏لیتر می‏تواند مورد قبول قرار گیرد در صورتیکه اشریشیا کلی نباشد و مشروط بران که در نمونه‏برداری‏های بعدی تعداد کلیفرم‏ها کمتر از 3 باشد . چنانچه سه باکتری کلیفرم ثابت ماند و یا افزایش یافت نشانه آن است که این نوع آب جهت آشامیدن مناسب نمی‏باشد .

آبهای تصفیه شده ( نمونه‏برداری از داخل شبکه توزیع )

آبهای لوله‏کشی نشده

از منابع آبی لوله‏کشی نشده ( چشمه , قنات , چاه ) با اعمال روشهای بهسازی مثل دور کردن منابع آلودگی از منبع آب و پوشانیدن سطح چاه حتی در مورد چاه‏های کم عمق, در اولین نمونه‏برداری یا در یک نمونه اتفاقی وجود تا 10 باکتری کلیفرم در 100 میلی‏لیتر آب مشروط بر آنکه اشریشیا کلی نباشد و در نمونه‏برداری‏های بعدی کمتر از 10 باکتری کلیفرم باشد قابل قبول است .
استاندارد روش نمونه‏گیری آب

این استاندارد دربر دارنده روش‏های نمونه‏گیری آب برای تجزیه شیمیائی , فیزیکی میکروبیولوژیکی و رادیولوژیکی به ترتیب زیر می‏باشد :

 روش (( الف )) ـ نمونه‏گیری لحظه‏ای ( ناپیوسته )

 روش (( ب )) ـ نمونه‏گیری مرکب

 روش (( ج )) ـ نمونه‏گیری مدارم ( پیوسته )

 در این استاندارد اصول مشخص برای یکنواخت کردن روش‏های نمونه‏گیری تعیین شده است و این دستو کار در مقیاس عمومی قابل اجراء بوده و احتمالا در موارد خاص نیز کاربرد خواهد داشت .

واژه نمونه‏گیری که در این استاندارد به کار رفته به قرار زیر می‏باشد :

 نمونه‏گیری عبارت است از به دست آوردن قسمتی از ماده که نمایان‏گر کل ماده مورد نظر باشد

این استاندارد شامل سه دستور کار برای جمع‏آوری نمونه است :

روش (( الف )) برای جمع‏آوری نمونه لحظه‏ای از یک محل به خصوص می‏باشد که فقط معرف خصوصیات آب در زمان نمونه‏گیری است و این روش برای آزمون‏های باکتریولوژی و برخی آزمون‏های رادیولوژی مناسب می‏باشد .

روش (( ب )) برای جمع آوری نونه مرکب از یک محل به خصوص می‏باشد که قسمت‏های نمونه در فواصل زمانی مختلف گردآوری می‏شود .

 نمونه مرکب می‏تواند از جمع آوری مقادیر آب از مکان‏های مختلف یک منبع و یا مجموعه‏ای از آب گردآوری شده از محل‏های مختلف در زمان‏های مختلف تشکیل گردد .

در روش (( ج )) یک نمونه‏گیری , مداوم ( پیوسته ) از یک و یا چند ایستگاه نمونه‏گیری ایجاد می‏گردد که برای دستگاه‏های تجزیه مداوم آب مناسب می‏باشد .

نکات مهم

 هدف از نمونه‏گیری به دست آوردن قسمت کوچکی از آب است که نمایان‏گر خصوصیات واقعی منبع اصلی باشد و مهمترین عوامل اساسی که برای رسیدن به این مقصود لازم است عبارتند از :

 نقاط نمونه‏گیری , زمان نمونه‏گیری , تناوب نمونه‏گیری , و حفظ ترکیب نمونه تا زمان اجرای آزمایش .

در اغلب موارد به علت عدم یکنواختی در منبع آب , لزوم نمونه‏گیری از چند نقطه ایجاب می‏شود و در صورتی‏که استفاده از محلی به عنوان نمایانگر بیشترین خصوصیات آب مقدور نباشد می‏توان با شناخت و پی بردن به روابط فی مابین یا بهره‏گیری از نتایج به دست آمده به کمک حداقل نقاط نمونه‏گیری این کار را عملی کرد .

یک نمونه نمایانگر واقعی را الزامأ از یک محل انتخاب شده نمی‏توان برداشت , بلکه تغییر کافی بر روی نتایج یک نمونه غیر معرف نیز می‏توان اطلاعات با ارزشی در مورد روند تغییرات به دست داده و نمونه‏گیر را در جهت انتخاب محل‏هائی که اطلاعات حاصله بیشتر با حقیقت نزدیک باشد , راهنمائی و هدایت نماید .

 باید توجه داشت اغلب نمونه هایی که از یک نقطه مجرد یک سیستم گردآوری می‏شود تا حدودی نمی‏توان به عنوان نمودار واقعی تلقی کرد , بنابراین موضوع قابل اهمیت این است که حدود معرف بودن نمونه را تشخیص داده و از نتایج به دست آمده آن برای ثبت مداوم کیفیت آب منبع استفاده نمود.

 در غیر این صورت در هنگام تشکیل پرونده لازم است یک ضریب تصحیح فرضی یا ضریب دقت مناسب برای نمونه‏گیری تعیین و در نظر گرفته شود .

در هر روش نمونه‏گیری قواعد عمومی زیر باید به کار رود .

نمونه‏ها باید نشاندهنده وضعیت موجود در نقطه‏ای باشد که از آن محل عمل برداشت انجام گرفته است.

نمونه‏ها باید دارای حجم مناسب به نحوی باشد که امکان تجدید پذیری آزمون به تعداد مورد نظر در روش آزمون مربوطه فراهم گردد .

نمونه‏ها باید طبق روش جمع‏آوری , بسته‏بندی و حمل‏ونقل گردد که مراقبت‏های لازم برای تأمین عدم تغییر در ترکیبات و خصوصیات ویژه نمونه تا مرحله تجزیه در آزمایشگاه در مورد آن اعمال شده باشد .

روش‏های نمونه‏گیری

روش (( الف )) ـ نمونه‏گیری لحظه‏ای

دامنه کاربرد :

 الف ـ کاربرد این روش در مورد نمونه‏گیری از آب منابعی مانند (( چاه‏ها , رودخانه‏ها چشمه‏ها و نهرهای کوچک , دریاچه‏ها , اقیانوس‏ها , مخازن , خطوط شبکه آب‏رسانی و مجاری آب , ظروف و مخازن تهیه و تولید , مولدهای بخار , برجها و صافی‏های تحت فشار زیاد و یا زیر فشار جو )) برای آزمون‏های شیمیائی , فیزیکی , باکتریولوژیکی و یا دادیولوژیکی می‏باشد .

 ب ـ یک نمونه لحظه‏ای تنها نمایانگر شرایط و وضعیت موجود در محل وزمان نمونه‏برداری است .

تناوب و مدت نمونه‏گیری :

 الف ـ به منظور برآورد صحیح و منطقی از ترکیب آب خام جاری در یک شبکه لوله‏کشی3 شده از یک منبع بزرگ آب ( مانند دریاچه ) در نقطه‏ای که به قدر کافی از ساحل دریاچه دور می‏باشد . برای پیشگیری از تغییرات درون لوله‏ای و یا تغییراتی که به دلیل نفوذ فاضلاب به داخل شبکه‏های فرعی آب ممکن است ایجاد شود و بالاخره به منظور کسب طلاع از تغییرات فصلی در کیفیت آب , نمونه‏گیری انفرادی بازمان تناوب طولانی مانند هر دو هفته و یا ماهیانه کافی می‏باشد .

 در صورتی‏که نمونه‏ها از نزدیک خط ساحلی چنین منبع آبی و یا رودخانه برداشته شود , باید دارای زمان تناوب کوتاه‏تر مثلا هر روزه باشد تا بتوان اطلاع دقیق‏تری از تغییرات حاصل در ترکیب آب را که در وصرف آن بسیار مهم است به دست آورد .

 تنظیم درجه حرارت :

 الف ـ هنگامی‏که نمونه‏های در درجه حرارت بالاتر از دمای محیط برداشته می‏شود با استفاده از مارپیچ سرد کننده درجه حرارت آن را به درجه حرارت محیط برسانید .

 ب ـ در بعضی از روش‏های آزمون نیاز به تنظیم درجه حرارت دیگری غیر از درجه حرارت محیطی است , چنین تنظیمی را باید در صورت مشخص بودن آن انجام داد .

ذرات معلق :

 الف ـ نمونه‏ها معمولابدون جدا کردن ذرات معلق برداشته می‏شود و در صورتی‏که آب موجود در منبع اصلی دارای موادی به صورت کلوئید و یا مواد معلق به هم پیوسته باشد نمونه را باید طوری برداشت که به طور نسبی نمایان‏گر این مواد نیز باشد .

حجم نمونه :

 الف ـ حجمی حداقل برابر دو لیتر نمونه بردارید ولی برداشتن چهار لیتر نمونه از ارجعیت دارد .

 ب ـ جدول شماره یک بیان‏کننده مقادیر تخمینی حجم نمونه مناسب برای اندازه‏گیری معمولی و اختصاصی ماده مورد نظر جهت انجام بار آزمون می‏باشد .

حجم نمونه مورد نیاز برای تجزیه باکتریولوژیکی آب بستگی زیادی با تراکم باکتری‏ها در آب دارد و در مورد نمونه هائی که تراکم باکتری در آن زیاد است , رقیق کردن متوالی نمونه الزامی می‏باشد .

محل نمونه‏گیری

 الف ـ منابع روباز :

 1 ـ با نهایت دقت محلی را برای نمونه‏گیری انتخاب کنید که نمونه به دست آمده برای آزمون معرف واقعی توده آب باشد .

 این نمونه نباید از کف‏های سطحی آب برداشته شود .

 2 ـ به دلیل وجود تغییرات وسیع در وضعیت نهرها , دریاچه‏ها , مخازن و سایر توده‏های آب , تشریح محل دقیق برای نمونه‏گیری امکان ندارد و هنگامی‏که آب , یک نهر طوری مخلوط شود که به صورت تقریبأ یکنواخت درآید نمونه‏ای که از هر نقطه از مقطع عرضی آب برداشته شود مناسب بوده ولی در مورد نهرها و رودخانه‏های بزرگ که احتمال مخلوط شدن آب وجود ندارد به تعداد نمونه بیشتری اجتیاج است و معمولا این نمونه‏ها در عرض و عمق مختلف یک سطح مقطع رودخانه در هر محلی برداشته می‏شود .

3 ـ با در نظر گرفتن اطلاعات مورد نیاز و تطبیق شرایط محلی , نقطه‏ای را برای نمونه‏گیری انتخاب کنید که در پائین‏تر از انشعاب رودخانه و یا محل دخول آلودگی با فاصله‏ای قرار داشته باشد که اختلاط کامل صورت گیرد و چنانچه این عمل مقدور نباشد , بهتر است نمونه‏گیری از بالای انشعاب رود و یا سرچشمه آلودگی و همچنین از محل انشعاب رود و یا سرچشمه آلودگی صورت پذیرد .

 به طور کلی فاصله‏ای در حدود 1/5 تا 4/5 کیلومتر پائین‏تر از محل انشعاب و یا آلودگی کافی است .

 4 ـ نمونه‏ها را باید در فاصله حداقل دو کیلومتر دورتر از زیر سد و یا آبشار جمع آوری کرد تا هوای وارد شده در آب زمان کافی برای خروج را داشته باشد . در هنگام نمونه‏گیری از مخازن , دریاچه و یا سایر منابع مشابه , لازم است از نمونه‏گیری از ناحیه‏هائی که معرف منبع اصلی نمی‏باشد مانند مناطق ورودی جریان‏های کوچک آب , مناطق راکد آب و یا مناطق ساحلی که دارای تغییرات شدید است خود داری کرد مگر در صورتی که تعیین اثر وضعیت و شرایط محلی چنین نقاط , جزئی از برنامه نمونه‏گیری باشد .

 5 ـ مطلوب‏تر است از هر منیع آب تعدادی نمونه برداشته شود تا تغییرات احتمالی در ترکیبات آب قبل از نقطه نهائی نمونه‏گیری تعیین گردد .

 

 ب ـ جریان‏های سرپوشیده

 1 ـ انتخاب نقاط نمونه‏گیری در شبکه‏های لوله‏کشی , مجاری , مخازن , صافی‏های تحت فشار و دستگاه‏های سبک‏کننده شیمیائی آب , دستگاه‏های تهیه آب عاری از مواد معدنی , کندانسورهای سطحی , تبخیرکننده‏ها و یا لوله‏های کندانسور بستگی به رعایت چگونگی لوله‏کشی , موقعیت قرار گرفتن هر یک از واحدها و شکل آن , خصوصیت و تغییراتی که مابین ورود و خروج آب رخ می‏دهد و سرعت عبور جریان آب از واحد داشته و باید دقت کرد نمونه معرف هنگامی به دست می‏آید که عمل مخلوط کردن در محل به خوبی انجام پذیرفته باشد .

 2 ـ در یک  شبکه لوله‏کشی با باز کردن شیر و یا یکی از اتصالات که به فوریت آب را در دسترس قرار داده و جریان شدید ایجاد می‏شود را می‏توان به عنوان یک محل نمونه‏برداری مناسب تلقی کرد .

 در صورتی که شدت جریان آب کافی نباشد باید لوله نمونه‏گیری را مسافتی در داخل لوله آب فرو برد تا شدت جریان افزوده شود ( در حدود 25 درصد قطر لوله حداکثر تا 100 میلی‏متر )

ظروف حامل نمونه :

 الف ـ برای مشخصات ظروف حامل نمونه و چگونگی نگاهداری آن برای تجزیه شیمیائی , فیزیکی و رادیولوژیکی به استاندارد روش روزمره نمونه‏گیری آب مراجعه کنید .

 ب ـ برای نمونه‏های مورد مصرف در آزمون‏های باکتریولوژیکی چهار بطری دهان‏گشاد با در سمباده‏ای به ظرفیت حداقل 300 میلی‏لیتر آماده کنید .

 این بطری‏ها ممکن است از شیشه بور و سیلیکات و یا سایر مواد مقاوم در برابر حلالیت آب باشد و از درپوش فلزی و یا پلاستیکی پیچی نیز می‏توان استفاده کرد .

 بطری‏ها , درپوش‏ها و آستر درپوش‏ها باید قادر به تحمل درجه حرارت استریلیزاسیون بوده و هیچگونه ترکیب فراری در هنگام عمل استیلیزاسیون از خود تولید نکرده و یا مواد سمی و یا ترکیبات متوقف کننده رشد باکتری نیز وارد نمونه آب نکند .

 1 ـ بطری نمونه‏گیری را ابتدا با مواد تمیز کننده شسته و سپس با محلول داغ سولفوکرومیک تمیز نمائید و آثار محلول تمیز کننده در ظرف را توسط آب مقطر دوبار تقطیر شده آب‏کشی و سپس برای برطرف کردن اثر فلزات سنگین احتمالی موجود در باقیمانده کرومات با محلول رقیق اسید نیتریک شستشور دهید .

 در خاتمه بطری‏ها را با آب مقطر دوبار تقطیر شده آب‏کشی کرده و بگذارید خشک شود .

 2 ـ در صورتی‏که آب آب در نمونه برداشته شده حاوی باقیمانده کلر باشد , مقداری تیوسولفات سدیم تا ایجاد غلظت تقریبی 100 میلی‏گرم در لیتر به هر نمونه اضافه کنید . ولی در حالتی که تیو سولفات با مواد مصرفی بعدی احتمالا ایجاد اختلال و مزاحمت کند می‏توان این مرحله را حذف کرد .

 3 ـ در بطری را بسته و سر و کردن بطری را با ورق فلزی ( آلومینیومی ) برای جلوگیری از آلوده شدن بپوشانید و در هوای داغ خشک با دمای حداقل 170 درجه سانتی‏گراد و یا اتووکلاو با دمای حداقل 121 درجه سانتی‏گراد به مدت 15 دقیقه استرلیزه کنید .

 در طی این مدت باید در پوش بطری را برای جلوگیری از ترکیدن احتمالی آن کمی شل کرد و سپس یک نوار از ورق آلومینیم بین در شسشه‏ای و جداره دهانه بطری قرار دهید .

جمع‏آوری نمونه

ـ نمونه برای آزمون میکروبیولوژی

 1 ـ هنگامی‏که برداشت نمونه از طریق شیر و یا لوله نمونه‏گیری انجام می‏شود لازم است آب حداقل به مدت پنج دقیقه و یا بیشتر برای شستشوی کامل سیستمی که به مدت دو ساعت و یا بیشتر راکد بوده است به میزان شش تا ده برابر حجم آن جریان یابد .

 2 ـ خروجی نمونه را بسته و بدون لمس کردن قسمت درونی آن را خالی کنید . سپس با شعله مناسب و یا هر وسیله دیگری که دوده وارد لوله نکند محل خروجی نمونه را شعله بگیرید و در صورتی می‏توان روش استفاده از شعله را حذف نمود که خروجی نمونه با استفاده از پنبه و پارچه اشباع شده با الکل اتیلیک تقلیب شده (70 درصد ) پاک شود .

 3 ـ در صورتی که آب مورد نمونه‏گیری کلرینه شده و دارای باقیمانده کلر باشد و یا عامل اکسید کننده دیگری به صورت آزاد و یا ترکیبی باشد که به عنوان گندزدائی آب به کار رفته است , یک بطری نمونه‏برداری محتوی مقداری تیوسولفات سدیم انتخاب کنید , در غیر این صورت استفاده از تیوسولفات سدیم حذف می‏گردد .

 در حالتی که افزودن تیوسولفات در آزمون‏های بعدی مانند بررسی باکتری‏های احیأ کننده سولفات و غیره ایجاد مزاحمت می‏کند باید از به کار بردن تیوسولفات در بطری نمونه‏گیری هر چند که عوامل گندزدا در آب نیر موجود باشد خودداری کرد و باید آزمون را به سرعت انجام داد .

 4 ـ در بطری را بردارید , ترتیب برداشتن آن بدین صورت است که برای جلوگیری از آلوده شدن آن در اثر تماس مستقیم با دست , آن را با پوششی مانند کاغذ آلومینیم بردارید و برای اجتناب از لمس کردن دهانه بطری پائین بطری را گرفته و بدون آب‏کشی با آب مورد نمونه‏گیری آن را به سرعت در زیر جریان آب قرار داده و سه‏چهارم بطری را پر کنید تا عمل مخلوط کردن نمونه قبل از آزمون به سهولت قابل انجام باشد .

 بدون تأمل در بطری را گذارده و ورق فلزی گردگیر را دور گردن بطری بپیچید و دقت کنید از تماس با در گردن بطری در حین  عمل خودداری و حتی‏الامکان هیچگونه غباری در اثر وزش دخل بطری نشود .

 5 ـ هنگامی‏که آب مورد نمونه‏گیری بالاتر و یا پایین تر از فشار جو باشد باید از وسایل مخصوص برای برداشتن نمونه استفاده شود که در صورت اجازه دادن شرایط فیزیکی , ساده‏ترین وسایل , استفاده از فشار سنج می‏باشد .

 وسیله برداشت نمونه از یک خط لوله و یا سیستمی که تحت خلاء قرار دارد عبارت است از یک پمپ پیستونی کوچک که نمونه را به یک ظرف نمونه‏گیری که در فشار جو است منتقل می‏کند و این پمپ باید از مواردی بوده و ساختمان آن طوری باشد که باعث آلودگی نمونه نشود و ظرف (( گیرنده نمونه )) بین پمپ و نقطه نمونه‏گیری جای گیرد . با چنین ترتیبی نمونه موجود در ظرف گیرنده نمونه پس از بستن شیر آن و رسانیدن به فشار جو , به داخل ظرف نمونه‏گیری خالی خواهد شد .

نگاهداری نمونه‏ها نمونه‏های آزمون باکتریولوژی در صورتیکه ظرف یکساعت پس از جمع‏آوری مورد آزمایش قرار نگیرد , احتیاج به سردکردن دارد .

 1 ـ نمونه‏هائی که در یک ساعت اول پس از جمع‏آوری مورد آزمون قرار می‏گیرد را می‏توان بدون یخ زدن در محل سرد نگاه داشت .

 2 ـ نمونه‏هائی که بیشتر از یک ساعت از نمونه‏گیری امکان آزمایش آن فراهم می‏شود باید در یخچال و یا یخدان در درجه حرارتی که بیشتر از چهار درجه سانتی‏گراد نباشد نگاهداری نمود .

 در هیچ حالتی فاصله زمانی بین جمع‏آوری و آزمون نباید بیشتر از 12 ساعت در موارد عادی و یا شش ساعت در مورد نمونه‏های مشکوک به داشتن مقادیر زیاد از ارگانیزم باشد .

 برای دستور کارهای بررسی نمونه در محل ( آزمایشات صحرائی ) باید مدت زمان طولانی‏تری در نظر گرفته شود .

 3 ـ در صورت حمل‏ونقل نمونه‏ها را باید در ظرفی با جدار عایق که محتوی یخ است منتقل کرد تا دمای آن بین صفر تا چهار درجه سانتی‏گراد باقیمانده و امکان استفاده برای آزمون , ظرف 12 ساعت پس از جمع‏آوری فراهم گردد .

 4 ـ اگر شرایط حفظ و نگهداری نمونه با بندهای 2 و 3 این قسمت تطبیق نکند شرایط واقعی را در گزارش آزمون بیان کنید .

 

 

برچسب‏گذاری و انتقال نمونه

 الف ـ اطلاعات مشروحه زیر را بر روی قسمتی از شیشه که قبلا جهت نوشتن سمباده زده و مات شده است و یا بر روی  یک برچسب چسب‏دار و یا برچسب پارچه‏ای و یا کاغذی متصل به ظروف بنویسید :

*     ـ شماره نمونه

*     ـ تاریخ و زمان نمونه‏گیری

*     ـ منبع نمونه

*     ـ نقطه نمونه‏گیری ( با جزئیات کامل , به‏طوری‏که فرد دیگری به کمک آن از همان نقطه که نمونه برداشته شده است بتواند نمونه دومی را بردارد .)

*     ـ درجه حرارت و سرعت جریان سیال در وسیله نمونه‏گیری

*     ـ درجه حرارت نمونه

*     ـ نوع و مقدار مواد محافظ افزوده شده

*     ـ نتایج آزمون‏های انجام شده در محل نمونه‏گیری ( آزمون‏های صحرائی )

*     ـ امضای نمونه‏گیر

 ب ـ در ظروف نمونه را در محل خود محکم کرده و برای جلوگیری از تراوش نمونه در حین حمل‏ونقل آن را با سیم , نوار و یا ریسمان ببندید .

 ظروف  نمونه باید به اندازه‏ای باشد که پس از پر کردن آن با حجم مورد نظر از نمونه حجمی معادل یک درصد از ظرفیت آن جهت انبساط مایع خالی باشد

 ج ـ حمل‏ونقل ظروف نمونه باید در جعبه ( ترجیحأ چوبی ) انجام شود که این جعبه دارای محفظه‏های جداگانه برای هر یک از ظروف نمونه بوده و بقیه فضای آن در اطراف ظرف نمونه با کاغذ مچاله شده , نمد و یا مواد مشابه دیگری پر شده و یا ظرف نمونه در محل خود به وسیله گیره‏های فنری , خاک اره و یا فوم پلاستیکی و یا موادی مشابه آن مستقر شود .

 نمونه‏هایی که به سرعت منجمد شده است باید برای باقی ماندن به حالت یخ زده همراه با انیدریک کربنیک جامد ( یخ خشک ) حمل‏و نقل شود .

 هـ ـ نشانی فرستنده و گیرنده را به‏طور واضح در دو ظرف جعبه نوشته و یا توسط کارت و یا برچسب به آن متصل کنید و در صورت لزوم برچسب‏های تشریحی و اخطاری مانند :

 (( شکستنی ,)) (( مایع ,)) (( شیشه ,)) (( بادقت حمل شود ,)) (( این قسمت رو به بالا ,)) و در هوای سرد عبارت (( از یخ زدن جلوگیری شود ,)) را نیز به استثنأ نمونه‏هایی که عمدا به صورت منجمد در می‏آید بر روی آن بچسبانید .

 

 

نمونه گیری مرکب

دامنه کاربرد

 الف ـ روش نمونه‏گیری مرکب از آب در مورد تجزیه‏های دنباله‏ای فیزیکی و شیمیائی به کار رفته اما برای جمع‏آوری نمونه جهت آزمون‏های دادیولوژیکی به خصوص رادیو نوکلئوئیدهای عمر کوتاه مناسب نمی‏باشد . ولی می‏توان برای روش‏های آزمون انفرادی به منظور تعیین تاثیر زمان تناوب قبل از تجزیه به آن مراجعه کرد .

 ب ـ نمونه‏های مرکب برای آزمون‏های باکتریولوژیکی و یا ترکیباتی که در زیرنویس ( ج ) از جدول شماره یک بیان شده است مناسب نمی‏باشد .

 

نمونه‏گیری پیوسته

دامنه کاربرد

با یکدیگر مخلوط کنید .

 

 

 

 

دفعات نمونه برداری بمنظور آزمایش باکتریولوژکی

دفعات نمونه برداری و آزمایش نمونه های آب باید کنترل صحیح کیفیت آب را امکان پذیر سازد.

 

« جدول نمونه برداری منابع آب کلرینه شده»
تعداد افراد مصرف کننده
حداقل تعداد نمونه های آزمایش شده در هر ماه
تا صد هزار نفر
یک نمونه بازای هر پنج هزار نفر
مازاد بر هر صد هزار نفر
یک نمونه بازای هر ده هزار نفر
تجهیزات آزمایشگاه میکروبیولوژی

*      دستگاه انکوباکتور

*      دستگاه اتوکلاو

*      دستگاه بن ماری

*      دستگاه سانتریوفوژ

*      دستگاه کلنی کانت

*      دستگاه فور

*      یخچال آزمایشگاهی

*      انواع میکروسکوپها

*      دستگاه رنگ آمیزی باکتریها

*      انواع محیط های کشت

*      انواع ظروف شیشه ای آزمایشگاهی

انواع ظروف یکبار مصرف آزمایشگاهی

 

اتوکلاو:

وسیله است که توسط آن کلیه وسائل آزمایشگاهی و محیطهای کشت قبل از استفاده و محیطهای کشت میکروبی و غیره توسط حرارت مرطوب ، استریل می شوند . این دستگاه قادر است بخار آب اشباع شده را با حرارت 121 درجه سانتیگراد ایجاد نماید که این درجه حرارت در شرایط بخار ایجاد شده می تواند موجب تخریب ساختمان میکروبها و هاگ آنها شده و تقریبا باعث نابودی تمام میکروارگانیسمهای شناخته شده می شود.

اتوکلاوهای آزمایشگاه میکروبیولوژی اغلب روی فشار 15 پوند تنظیم شده اند که در این فشار بخار آب دمای آن به  121درجه سانتیگراد می رسد.این دستگاه طوری تنظیم شده است که بعد از رسیدن به این فشار بخار و درجه حرارت بلافاصله وارد مرحله سترون کردن می شود و مدت 15 دقیقه به همان حالت باقی می ماند. قبل از شروع مرحله سترون کردن ابتدا مدتی شیر خروج هوا را باز می کنیم تا هوای داخل دستگاه تخلیه شده و بخار آب تمام سطوح و منافذ را بپوشاند و عمل استریلیزلاسیون کامل انجام گیرد.

بعد از اتمام کار، دستگاه را خاموش کرده  و توسط شیر خروجی بخار آب را خارج کرده و بعد درب دستگاه را باز می کنیم . ضمنا دستگاه دارای یک شیر اطمینان می باشد که بصورت خودکار بخار اضافی موجود در دستگاه را در حین انجام کار به بیرون هدایت می کند تا شرایط ثابت بماند.

اتو یا انکوباتور(گرمخانه):

دستگاهی است که توسط آن گرمای لازم جهت رشد باکتریها بعد از مرحله کشت ، فراهم می شود.

محیطهای کشت (مایع و جامد) را بعد از کشت دادن در درون این دستگاه قرار داده و درجه حرارت مورد نیاز باکتری را توسط دستگاه تنظیم می کنیم و بعد تا مدت معین محیطهای کشت در آن باقی می مانند. دمای درون اطاقک انکوباتور توسط یک دماسنج کنترل می شود.

فور الکتریکی : دستگاهی است که توسط آن یکسری از وسائل آزمایشگاه را با حرارت خشک استریل می کنند. این وسایل باید حتما فلزی یا شیشه ای باشند که مقاوم به حرارت خشک باشند. دمای لازم برای استریل کردن توسط فور 180 درجه و زمان آن حدود 3 ساعت می باشد. بعد از اتمام کار استریل کردن و قبل از باز کردن درب دستگاه باید توجه داشت که باید دستگاه سرد شده باشد تا از شکستن وسایل شیشه ای جلوگیری شود.

درجه حرارت داخل فور توسط یک دماسنج به تنظیم کننده حرارت(ترموستات) متصل می باشد و این دماسنج دما را به ما نشان می دهد.

 

بن ماری یا حمام آبی :

وسیله ای است که در آن بوسیله آب محتوی آن می توان حرارت معینی را ثابت نگهداشت که درجه حرارت تا 100 درجه قابل تنظیم می باشد که در این حالت به آن بن ماری جوش می گویند. از این دستگاه می توان بعنوان گرمخانه گذاری محیطهای کشت و همچنین ذوب نمودن محیطهای کشت هم استفاده نمود. بن ماری بهتر است حاوی دماسنج نیز باشد.

 

شعله گاز یا چراغ بونزن : شعله آزمایشگاهی وسیله ای برای حرارت دادن و سترون کردن لوازمی مانند سوزن کشت و دهانه ظروف و لوله های آزمایش و غیره و در واقع فضایی معادل 15 سانتیمتر اطراف خود را استریل و عاری از میکروب می نماید.

 

پتری دیش یا پلیت : ظروف شیشه ای یا پلاستیکی (یکبارمصرف) هستند که حاوی درب می باشند و جهت نگهداری محیطهای کشت و کشتهای میکروبی از آن استفاده می شود.

        

 

لوله آزمایش : وسیله ای شیشه ای و استوانه ای شکل در سایزهای مختلف جهت نگهداری و کشت دادن میکروب در محیطهای مایع و انجام عملیات رقیق سازی و امور دیگر کاربرد دارد .

 

 

لام : یک صفحه شیشه ای نازک با سایزهای استاندارد که عملیات گسترش میکروبی و رنگ آمیزی روی آن انجام می گیرد.

 

لامل : صفحه شیشه ای بسیار نازک با ابعاد مختلف استاندارد که روی لام قرار می گیرد و برای مطالعه لام زیر میکروسکوپ از لامل استفاده می شود.

 

 

هود: وسیله ای اتاقک مانند با حفاظ شیشه ای متحرک و دارای هواکش و سیستم روشنایی که بعضی ازآنها حاوی لامپ UV  جهت استریل کردن هوای داخل آن در هنگام کار با عوامل میکروبی و محیطهای کشت داده شده ، می باشند.

 

 

جار بیهوازی : وسیله ای استوانه ای شکل و یزرگ ، حاوی درب مخصوص که جهت کشت میکروبهای بیهوازی در شرایط خلاء  از آن استفاده می شود.

سوزن کشت یا آنس : وسیله ای با نوک تیز یا حلقوی برای برداشتن نمونه میکروبی و کشت آن برروی محیط کشت .

ظروف رنگ آمیزی : ظروف شیشه ای تیره رنگ با نوک قطره چکان دار جهت نگهداری رنگهای مورد استفاده در رنگ آمیزی های مختلف می باشد.

 

ترازوی آزمایشگاهی : وسیله ای برای توزین با دقتهای 1/. و01/.  و 001/. و 0001/. در آزمایشگاه می باشد. ترازوهای با دقت بالا بعلت ظرافت و حساسیت باید از جریان هوا دور نگه داشته شده و در یک جای مسطح و محکم قرار داده شوند و جای آن حتما باید تراز باشد.

 

ظروف رنگ آمیزی : ظروف شیشه ای تیره رنگ با نوک قطره چکان دار جهت نگهداری رنگهای مورد استفاده در رنگ آمیزی های مختلف می باشد.

 

شیکر : جهت مخلوط کردن و هم زدن نمونه ها در لوله آزمایش و در نوع دیگر، شیکر با صفحه مسطح می باشد که برای هم زدن و مخلوط کردن محتویات ظروف با سطح مقطع پهن است .

سایر تجهیزات آزمایشگاه میکروبیولوزی :

بشر  ، ارلن ، استوانه مدرج ، سوآپ ، قاشقک (اسپاچول) ، ترمومتر ، پیست ، ظرف اتوکلاو ، آنس ، جالوله ای ، جا پلیتی ، لوله دورهام ، جعبه کمکهای اولیه ، ظروف رنگ آمیزی  ، میکروسکوپ
«ویژگی های میکروبیولوژی آب آشامیدنی»
 
ردیف
نوع آب
نوع باکتری
حد مجاز در 100 میلی لیتر
1
کلیه آب های آشامیدنی
اشرشیاکلی یا کلیفرم های گرما پای
منفی
2
 آب  تصفیه  شده برای استفاده در سیستم توزیع
اشرشیاکلی یا کلیفرم های گرما پای
منفی
3
 آب  تصفیه  شده  موجود در سیستم توزیع
اشرشیاکلی یا کلیفرم های گرما پای
منفی

در تاریخ : 2014-04-18 20:04:54