در تصفیه فاضلاب دو محصول نهایی تولید می گردد، فاضلاب تصفیه شده که بسته به نوع تصفیه دفع آن در زمین با جریانهای آب بلا مانع است و لجنهای مایع و نیمه مایع که به علت وجود مقادیر قابل توجهی مواد جامد آلی قابل گندیدگی است و به شدت آلوده بوده و باید به نحوی از محیط تصفیه خانه جمع آوری و پس از تصفیه دفع گردد.
هزینه های اولیه جمع آوری، تصفیه و دفع لجن حدود 40-30 درصد کل هزنه های تصفیه فاضلاب است و این اعمال را باید از پر درد سرترین مسائل تصفیه فاضلاب دانست، بهره برداری از تاسیسات تصفیه و دفع لجن نیز رقم قابل ملاحظه ای از کل هزینه های بهره برداری تصفیه خانه های فاضلاب می باشد.
لجن های حاصل از تصفیه فاضلاب بین 98-95 درصد آب دارد و اگر میزان آب محتوی آنها به 70-60 درصد برسد یه صورت مایع غلیظی که در لوله ها قابل سیلان است در آمده و با پمپ به راحتی می تواند از نقطه ای به نقطه دیگر انتقال داده شود.
اگر آب موجود در لجن به 60 درصد برسد حجم آن به 1/10 حجم اولیه خواهد رسید. چنانچه لجن های حاصل از تصفیه فاضلاب از طریق روش های مختلف تغلیظ گردد زمین مورد نیاز برای خشک شدن آن 2/3 زمینی که لجن مایع قبل از تصفیه نیاز دارد خواهد رسید. لجن های ناشی از تصفیه فاضلاب به علت دربر داشتن مقادیر قابل توجهی مواد جامد آلی مواد جامد با ارزشی هستند، زیرا در روشهای تصفیه لجن این مواد تولید کننده گازهایی نظیر متان بوده که ارزش ریالی از نظر انرژی دارند، علاوه بر آن لجنهای تصفیه شده به علت داشتن مقادیر زیادی مواد مغذی گیاهی به راحتی در باروری زمین های کشاورزی میتواند به مصرف برسد. مهمترین لجنهای تولیدی در روشهای مختلف تصفیه فاضلاب و پساب عبارتند از:
لجن ته نشین شده در حوض اولیه
این لجن از فاضلاب خام جدا شده و به رنگ خاکستری تا مایل به زرد خواهد بود، در این لجن مواد مدفوعی وجود دارشته و بسیار بد بو میباشد.بنابر تجارت Escrritمقدار آن برای هر نفر در روز 2.3 لیتر است و محتوی 98-97 درصد آب است، لجن حوض اولیه نزدیک 0.057 کیلو مواد جامد خشک برای هر نفر داشته و کیفیت کلی آن به نحوه تصفیه فاضلاب مربوط خواهد بود، چون لجن خام حوض اولیه محتوی تعداد زیادی باکتری و ویروس که بعضا بیماری زا هستند، باشد. از این رو دستکاری آن یا مصرف آن به صورت خام خطراتی از نظر شیوع بیماری در بر دارد و کاربرد لجن اولیه قبل از تصفیه توصیه نشده است، لجن ته نشینی در حوض اولیه به سختی بی آب میشود و فقط در صورت پخش لایه های نازکی از آن در زمین امکان بی آب شدنش وجود دارد.
تقریبا 60-50 درصد مواد معلق موجود در فاضلاب در حوض ته نشینی اولیه از آن جدا می شود، در اکثر کشورها رقم مواد جامد خشک سرانه در حوض اولیه را 15 کیلو در سال منظور می نمایند.
متذکر می شود مواد آلی جامد لجن حاصل از تصفیه فاضلاب وزن مخصوصی حدود 1/01 داشته در حالی که وزن مخصوص مواد معدنی لجن حدود 2/5 است. مجموعا وزن مخصوص مواد جامد لجن را 1/3 تعیین نموده اند.
لجن هوموس تانک
حوض ته نشینی بعد از بستر باکتری را همان طور که قبلا توضیح دادیم هوموس تانک گویند، لجن ته نشین شده آن خاکستری یا مایل به قهوه ای و در حالت تازه بودن بی حالت و محتوی 97-94 درصد آب است و به سختی میتوان آن را بی آب نمود. میزان مواد جامد سرانه تولیدی در هوموس تانک 0/013 کیلو می باشد. اگر نسبت به تخلیه لجن زیادی هوموس تانک اقدام نگردد و یا تصفیه آن با تاخیر انجام گیرد به علت وجود مواد عالی جامد فساد پذیر به سرعت گندیده شده و بوهای بدی به مشام خواهد رسید.
لجن فعال شده
این لجن که در حوض نهایی تصفیه های بیولوژیکی فاضلاب به دست می آید دارای رنگ قهوه ای طلایی است و در حالت تازه بدون بو است و چون در تماس دائم اکسیژن قرار داشته به آخرین تشکیل دهنده های خود اکسید شده و در موارد خاصی دستکاری با آن خالی از اشکال نیست. لجن فعال 99-98 درصد آب دارد و چون از مواد جامد آلی خیلی ریزی تشکبل یافته است به زحمت می توان آب آن را جدا نمود، لجن فعال 7-5 درصد ازت و 4-2 درصد فسفات دارد، از این رو میتواند به عنوان ماده ای مغذی برای باروری زمین های کشاورزی به کار برده شود.
در بیشتر روشهای تصفیه فاضلاب این لجن به تنهایی از سیستم تصفیه فاضلاب حارج نشده، بلکه زیادی آن به حوض اولیه انتقال و مجموعا لجن حوض اولیه و لجن فعال اضافی تواما مورد تصفیه قرار میگیرند و احتمالا این اختلاط در کیفیت فیزیکی و شیمیایی لجن بیولوژیکی بهبود مختصری حاصل می کند، اگر M کل مواد جامد به کیلو و S درصد مواد جامد و P درصد آب موجود در لجن بیولوژیکی باشد حجم آن از رابطه زیر محاسبه میشود:
V=M/(S/100)=M/(100-p/100)1
غلظت مواد جامد لجن حوض اولیه 8-6 درصد است در حالی که این غلظت در لجن بیولوژیکی 0.5 تا 0.2 درصد می باشد، مواد جامد فرار هر دو نوع لجن 70 درصد پیش بینی گردیده است.
لجن تصفیه شده شیمیایی فاضلاب
این لجن در بیشتر خواص نظیر لجن حوض اولیه است، ولی به علت مصرف مواد شیمیایی در تصفیه فاضلاب و تنعقاد مواد معلق ریز امکان بی آب شدن لجن شیمیایی زیاد است، نسبت به لجن حوض اولیه بوی کمتری داشته و بر حسب انواع ماده شیمیایی رنگهای محتلفی خواهد داشت.
لجن هضم شده
این لجن رنگ قهوه ای نقره ای داشته و به علت انجام عملیات هضم هیچگونه بوی بدی نخواهد داشت و چون غنی از مواد غذایی است بدون اشکال در باروری زمین به کار میرود.
اگر فرض شود لجنی با 90 درصد رطوبت و یک کیلو مواد جامد خشک 10 لیتر حجم دارد، در صورت تغییر رطوبت به 80 درصد با فرض همان یک کیلو مواد جامد خشک 5 لیتر خواهد بود، اگر رطوبت آن به 97 درصد و مواد جامد آن یک کیلو باشد حجمش به 23 لیتر خواهد رسید، در این کم و زساد شدن حجم مواد جامد دفعی هر نفر دخالت چندانی ندارد و صرفا به خاطر تغییر رطوبت موجود در لجن می باشد.
